Pisząc o specyfice terapii z udziałem zwierząt zauważyć należy, iż ta dość niekonwencjonalnej metoda leczenia zamyka się w dwóch zasadniczych formach działania:

  1. AAA – Animal Assistet Activites – zajęcia z udziałem zwierząt polegają na tym, że właściciel i jego zwierzę regularnie odwiedzają placówki specjalistyczne – szpitale, domy spokojnej starości, jak również domy prywatne. Zajęcia przebiegają bez wcześniej ustalonego programu i celu terapeutycznego – te same zajęcia mogą być powtarzane wielokrotnie. Wizyta jest spontaniczna i trwa tak długo, jak długo potrzebuje tego osoba odwiedzana. Efektem tego typu zajęć powinno być zaspokojenie potrzeby kontaktu, zabawy ze zwierzęciem u osoby chorej; zwierze na dostarczyć jej rozrywki i pozwolić, choć na chwile zapomnieć o codziennych troskach i zmaganiach.
  2. AAT – Animal Assistet Therapy – terapia z udziałem zwierząt, w którym specjalnie wyselekcjonowane i wyszkolone zwierzę jest integralną częścią procesu terapeutycznego prowadzonego przez wysoko wyspecjalizowanego profesjonalistę z dziedziny terapii, rehabilitacji bądź medycyny. Jest to proces planowany – nastawiony na osiągnięcie określonych celów terapeutycznych w odniesieniu do konkretnej jednostki. Zajęcia mogą mieć charakter indywidualny bądź grupowy, wymagają również prowadzenia skrupulatnej dokumentacji każdego pacjenta w celu obserwacji efektywności terapii. Podstawowe cele AAT dzielimy na następujące sfery:
  • sferę fizyczną – w ramach, której dokonuje się rozwój funkcji motorycznych, rozwijanie umiejętności poruszania się – samodzielnego, bądź – jeśli zaistnieje potrzeba na wózku inwalidzkim oraz rozwijanie i poprawa stanu równowagi.
  • sferę psychicznę – rozwijanie i doskonalenie umiejętności komunikacji werbalnej, skupienia uwagi, obniżanie poczucia lęku i samotności podnoszenie poczucia własnej wartości i pewności siebie.
  • sferę edukacyjną – powiększanie zasobu słownictwa, rozwijanie pamięci krótko i długoterminowej, praca nad umiejętnościami charakteryzowania przedmiotów pod względem ich wielkości, kształtu i koloru.
  • sferę motywacyjną – zwiększanie motywacji do ćwiczeń terapeutycznych, tak indywidualnych jak i w grupie, praca nad budowaniem pozytywnych interakcji z personelem placówek terapeutycznych, rehabilitacyjnych bądź leczniczych.1

Amerykańscy psychologowie – pracujący na Uniwersytecie w Oklahomie w wyniku licznie przeprowadzonych badań i eksperymentów uznali, iż zwierzęta są doskonałymi socjalizatorami – ponad to badacze uznali również, iż ludzie, którzy charakteryzują się troską i miłością do zwierząt nie mają kłopotów z obdarzeniem innych ludzi równie ciepłymi uczuciami. Podobnego zdania są również badacze brytyjscy, którzy doszli do wniosku, iż ludzie, którzy z chęcią i przyjemnością poświęcają swój wolny czas zwierzętom maja również większą potrzebą kontaktu z innymi ludźmi, – co zasadniczo różni ich od tej części społeczeństwa, która nie posiada zwierząt.2

Alan Beck i Aaron Katcher stwierdzili, że dotykanie zwierząt przez człowieka i człowieka przez zwierzę owocuje tworzeniem się związku o właściwościach terapeutycznych, w którym i pacjent i terapeuta ( w tym przypadku zwierze) lubią się – w przeciwieństwie do sytuacji, która mogłaby mieć miejsce w tradycyjnej terapii. Zwierzę nie będzie wygłaszać opinii, oceniać albo mówić, co człowiek ma robić. Zamiast tego będzie uważne, ale milczące, obserwujące pacjenta z sympatią i zrozumieniem. Dlatego daje uczucie bezpieczeństwa i zaufania.(…).

1 Filozof J. (2004), Dogoterapia? Co to jest? Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz osób z Upośledzeniem Umysłowym, Jarosław

2 Czerwińska M. (2006r )Terapia z udziałem psa w kontekście historycznym i współczesnym, [w] Terapia psychopedagogiczna z udziałem psa red. M . Włodarczyk – Dudka, Wydawnictwo Drwęca Ostróda, str. 8.

Terapia kontaktowa z udziałem psów.

Wiek XX zaowocował intensywnym rozwojem terapii z udziałem psów. W roku 1903

  1. Flower Bucke chcąc udokumentować swoje poglądy dotyczące pozytywnego wpływu towarzystwa i bliskości pasa na prawidłowe funkcjonowanie człowieka na każdym etapie jego życia, opublikował zbiór wypracowań dziecięcych, z których po dogłębnej analizie można było wywnioskować, iż dla dzieci samotnych, czy też cierpiących kontakt z psem oraz z innymi zwierzętami jest niebywale ważny.

Poglądy Bucke’a rozwinął w roku 1944 psychiatra James H. S. Bossard, który podkreślał ogromna rolę, jaka odgrywa pies w zachowaniu zdrowia psychicznego przez człowieka. W jednym z tych artykułów pt. „ Zdrowie psychiczne właścicieli psów” pisał o tym w jak wielu dziedzinach życia ludzkiego zaznacza się pozytywny wpływ psa – szczególną uwagę zwrócił jednak na fakt, iż pies jest dla człowieka przede wszystkim istotą, która jest gotowa bezgranicznie i bezwarunkowo przyjąć jego miłość i oddać mu ją w dwójnasób.

Przełomu w badaniach nad terapią z aktywnym wykorzystaniem psa dokonał wspomniany już amerykański psychiatra dziecięcy B. Levinson, który w roku 1962 znacznie rozwinął koncepcję Bossarda dotyczącą wpływu psa na zdrowie psychiczne, fizyczne i społeczne człowieka.

Boris Levinson uważany jest za „ojca” dogoterapii, gdyż to właśnie on w roku 1964 opublikował artykuł pt. „Pies jako współterapeuta”, w którym to analizował swoje badania nad terapią dzieci autystycznych przy aktywnym udziale jego psa. W toku pracy terapeutycznej w tej właśnie grupie dzieci psychiatra zauważył, że dzieci chętnie nawiązują kontakt, a nawet zaprzyjaźniają się z jego czworonogiem, – co uznał za klucz do skutecznej pracy z dzieckiem. Jak się później okazało jego założenia były słuszne. Udało mu się, bowiem nawiązać kontakt z leczonymi dziećmi dzięki stopniowemu włączaniu w zabawę maluchów czworonoga – co umożliwiło mu prowadzenie pracy terapeutycznej. Levinson twierdzi, że udało mu się dotrzeć do dzieci autystycznych dzięki psu, którego towarzystwo jest nieograniczenie tolerancyjne, co w konsekwencji sprawia, że dzieci czują się bezpieczne i akceptowane.

Pierwszy program terapii z udziałem psa opracowała para amerykańskich psychiatrów Sam’a i Elizabeth Corson w roku 1977. Program polegał na codziennym kontakcie 50 pacjentów szpitala psychiatrycznego z psami z zaprzyjaźnionej hodowli. Efektem przeprowadzonego eksperymentu była znaczna poprawa stanu zdrowia badanych pacjentów. Ponad to, stwierdzono, że pies znacznie poprawiał kontakt między pacjentem a personelem medycznym, wpływał również na znaczny wzrost niezależności i pewności siebie u osób chorych.

W zajęciach z udziałem psów mogą brać udział osoby:

  • z zaburzeniami rozwoju intelektualnego
  • z zaburzonym rozwojem zmysłów
  • z zaburzeniami rozwoju motorycznego
  • z zaburzeniami rozwoju emocjonalnego
  • z zaburzeniami rozwoju społecznego,
  • z zaburzeniami mowy i komunikacji
  • z uszkodzeniami i deficytami wzroku i słuchu,
  • u których przebyte choroby zostawiły trwały ślad w sferze fizycznej bądź psychicznej,
  • osoby starsze, samotne,
  • ciężko, nieuleczalnie chore ( w hospicjach).

Dobrze poprowadzona terapia, zgodna z wcześniej opracowanym dla każdego pacjenta, indywidualnym planem pracy powinna doprowadzić do osiągnięcia następujących efektów:

  1. Obniżenia napięcia mięśniowego, a co za tym idzie poprawę możliwości lokomocyjnych i motorycznych pacjenta.
  2. Poprawa funkcjonowanie w sferze psychicznej, społecznej i emocjonalno – uczuciowej.
  3. Stymulacja możliwości intelektualnych.
  4. Korygowanie wad wymowy – rozwój umiejętności werbalnych.
  5. Kształtowanie odpowiedzialności i innych pozytywnych cech charakteru.
  6. Zwiększenie poczucia własnej wartości.
  7. Wzrost motywacji do ćwiczeń i pracy rehabilitacyjnej.
  8. Stwarzanie sytuacji sprzyjających zabawie.
  9. Możliwość nawiązania „normalnych” naturalnych więzi ze światem zewnętrznym.
  10. Kształtowanie i doskonalenie orientacji w układzie własnego ciała
  11. Umiejętność rozpoznawania i wyrażania własnych uczuć
  12. Wyciszanie się – poprzez wtulanie się w psa, wsłuchiwanie się w rytm jego oddechu i bicia serca.
  13. Poznanie budowy ciała psa
  14. Poznanie i opanowywanie podstaw pielęgnacji i opieki nad psem.
  15. Poznanie zasad bezpiecznego przebywania z psem.
  16. Zdobywanie umiejętności naśladowania.
  17. Kształtowanie nawyków higieny osobistej – dzieci uczą się ze po zajęciach trzeba wyczyścić ubranie z psiej sierści i umyć ręce.
  18. Wyzwalanie spontanicznych reakcji werbalnych i głosowych.
  19. Wzbogacanie zasobu słownictwa.
  20. Doskonalenie czynności aparatu artykulacyjnego.1

Każda nowa metoda wspierająca leczenie ma swoich entuzjastów i przeciwników. Wątpiący w skuteczność sesji z udziałem psów pytają : „jak ?”

Terapia z udziałem psów ma w sobie coś z magii. „ Uśmiechnięty”, pełen radości pies i budzący zaufanie jego przewodnik „otwierają” samotne i cierpiące serca uczestników zajęć. Sesje z udziałem psów pomagają rozwijać relacje z ludźmi i budować klimat zaufania. Uczestnicy zajęć, wiedząc, że przewodnik obdarza psa zaufaniem, próbują robić to samo.

1 Filozof J. (2004), Dogoterapia? Co to jest? Polskie Stowarzyszenie Na Rzecz osób z Upośledzeniem Umysłowym, Jarosław str. 17

Niektórzy terapeuci pracujący ze zwierzętami uważają, że metoda ta pozwala na ukształtowanie się pierwotnego poczucia ufności i nieufności, które są podstawa poczucia tożsamości psychospołecznej. Właściwe proporcje ufności i nieufności sprzyjają wystąpieniu nadziei. Terapia z udziałem zwierząt umożliwia przejście do kolejnych stadiów rozwoju psychospołecznego2.

Terapia kontaktowa z udziałem psa w Polsce – Dogoterapia

Pojęcie dogoterapia w chwili obecnej ma swoją pozycję w języku polskim. Stworzyła je w roku 1987 Maria Czerwińska, która jest prekursorką pracy terapeutycznej z osobami z różnymi deficytami i niepełnosprawnościami przy aktywnym udziale psów.

Terminem dogoterapii określa się „metodę wykorzystującą psy w rehabilitacji osób niepełnosprawnych, ale również dająca wspaniałe efekty w terapii osób samotnych, starszych. Głównie działanie tego rodzaju terapii kontaktowej polega na kontakcie fizycznym ( głaskanie, przytulanie się do psa, ujęcie podanej łapy) i nawiązaniu psychicznej więzi ze zwierzęciem, co przyspiesza leczenie lub ułatwia przejście choroby”1.

Polska dogoterapia jest, więc tym samym, czym omawiana przeze mnie w poprzednich rozdziałach zrodzona w Stanach Zjednoczonych terapia z udziałem zwierząt, tyle tylko, że w zajęciach główna rolę odgrywają psy.

Warto zauważyć, iż opiera się ona na tych samych fundamentach – zajęcia przebiegają zgodnie z omówionymi wcześniej programami – AAA i AAT.

Popularność tej formy pracy terapeutycznej bez wątpienia można zawdzięczać jej niezwykłej prostocie a zarazem szybkości, z jaką osiąga się efekty. Kontakt z psem jest niewątpliwie głęboko relaksujący – co ma ogromny wpływ na znaczną poprawę samopoczucia chorego oraz daje mu motywację i chęci do walki z chorobą.. Ogromna cierpliwość i bezinteresowność psiego terapeuty oraz fakt, iż jest on daleki od jakichkolwiek form oceniania zachowania, postępów rehabilitacji – czy też ich braku u osób chorych w ogromnym stopniu wpływa na ich motywację do zwiększonego wysiłku fizycznego związanego z ćwiczeniami fizycznymi a nawet do stopniowego wydłużania czasu ćwiczeń, co w konsekwencji owocuje bardzo dobrymi wynikami terapii.

Dogoterapia jest zatem bardzo specyficznym systemem ćwiczeń i zabaw z psem, mającym wspomagać rehabilitację ruchową oraz umysłową dzieci i dorosłych dotkniętych takimi chorobami jak: mózgowe porażenie dziecięce, autyzm, upośledzenie umysłowe, wszelkie niedowłady kończyn, zaburzenia zachowania oraz wiele innych. Dzięki tej niezwykłej terapii kontaktowej – tj. dzięki zabawie z psem, przytulaniu, głaskaniu, czesaniu psa, osoby dotknięte niepełnosprawnością próbują wykonywać zalecane im ćwiczenia znacznie szybciej i precyzyjniej. Bez wątpienia ogromne znaczenie dla takiego stanu rzeczy ma fakt, iż chorzy w toku tego rodzaju terapii są zadowoleni, rozluźnieni, w bezstresowej atmosferze zabawy zapominają o swojej trudnej sytuacji. Udział psa w zajęciach rehabilitacyjnych oraz terapeutycznych bardzo wszechstronnie oddziałuje na psychikę odczucia i zdrowie dziecka. Obecność psiego terapeuty podczas rehabilitacji, ćwiczeń, jest nie do przecenienia ze względu na takie aspekty jak:

  • wszechstronna i bezgraniczna akceptacja,
  • ogromna chęć pomocy, – pies nigdy nie zabrania dotyku,
  • oraz jak już wcześniej wspomniałam – pies nigdy nie ocenia i nie krytykuje.

Ćwiczenia z zastosowaniem psów można podzielić na trzy grupy:

  1. Ćwiczenia przeznaczone do pogłębienia więzi psychicznej i rozwoju dzieci niepełnosprawnych, upośledzonych umysłowo lub mających inne zaburzenia psychiczne.
  2. Ćwiczenia fizyczne z udziałem zwierząt– przeznaczone dla osób z dysfunkcjami narządu ruchu.

Bardzo często zdarza się jednak, iż trudno zauważyć granicę między ćwiczeniami z grupy pierwszej a ćwiczeniami z grupy drugiej, gdyż prawie cały zakres ćwiczeń z psem bardzo silnie oddziałuje na stan fizyczny oraz na psychikę dziecka oraz osoby dorosłej.

Wybór ćwiczeń jest tu praktycznie nieograniczony, ich różnorodność oraz zakres zależy przede wszystkim od pomysłowości osoby prowadzącej psa, mogą to być np.:

  • Pokazywanie części ciała psa i nazywanie ich.
  • Dotykanie wyznaczonych przez prowadzącego części ciała psa.
  • Wołanie psa do siebie.
  • Prowadzenie psa na smyczy.
  • U dzieci niepotrafiących chodzić samodzielnie, próba chodzenia (podnoszenia się) z asekuracją psa.
  • Próba wydawania komend psu (dot. psów bardzo posłusznych,   przewodnik musi być pewny, że pies wykona komendę wydaną przez dziecko).
  • Próba przejścia pod psem ( pies nie może się poruszyć, w przeciwnym wypadku może spowodować to  zniechęcenie dziecka do ćwiczeń.
  1. Czynności, które mają na celu:
  • Socjalizację i uwrażliwienie (młodzież trudna, dzieci agresywne, więźniowie, narkomani)
  • Ułatwienie znoszenia samotności– pensjonariusze domów opieki społecznej, chorzy w szpitalach, hospicjach
  • Czuwanie przy końcowych etapach życia– hospicja
  • Naukę postępowania ze zwierzęciem– młodzież szkolna, przedszkola itp..
  • Kontakt z dziećmi z domów dziecka
  • Przynoszenia radości poprzez pokazywanie sztuczek, – wszystkie wyżej wymienione placówki
  • … i każde inne mogące w jakikolwiek sposób przyczynić się do poprawy zdrowia chorego

Przedstawione powyżej ćwiczenia i zabawy należy przede wszystkim dostosować do wieku i możliwości pacjenta. Głównym założeniem programu pracy z psem dla osób dorosłych jest nauczenie ich pielęgnacji, troski oraz odpowiedzialności za zwierzę. Ogromna role odgrywa, więc przewodnik psa, który udzieli pacjentowi wskazówek, nauczy go jak należy dbać o zwierzę oraz jak z nim pracować. Jest to niezwykle ważny aspekt pracy z psem, gdyż bardzo często zdarza się, że pacjenci otrzymują zwierzę do pomocy na stałe – tzw. psy towarzyszące – muszą się, więc wtedy nauczyć jak współżyć z psem, – jakie zachowania są wskazane a jakie nie.

 

Zapraszamy do obejrzenia fotorelacji z zajęć w naszym przedszkolu!

BIEDRONKI

WIEWIÓRKI

PSZCZÓŁKI